Brak testamentu
Trafiają do mnie od czasu do czasu osoby zainteresowane poradą dotyczącą zachowku przy dziedziczeniu ustawowym tj. w sytuacji, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu. Zagadnienie to jest o tyle ciekawe, że wielu prawników nie ma wątpliwości, że w takiej sytuacji zachowek się nie należy. Nic bardziej błędnego! Fakt faktem, że art. 991 k.c. może być mylący: „byliby powołani do spadku z ustawy”. Jednak to sformułowanie odnosi się do kręgu osób uprawnionych do zachowku (np. dzieci spadkodawcy wyłączają od dziedziczenia rodziców spadkodawcy, co oznacza, że rodzice spadkodawcy nie są uprawnieni do zachowku), a nie powołania do spadku (testamentowego, lub z ustawy). Zresztą o tym, że właśnie ta interpretacja jest trafna świadczy art. 991 § 2 k.c. traktujący o uprawnionym, który nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku (…).
Dla nieprzekonanych
Jakiekolwiek wątpliwości w tym zakresie rozwiewa literatura prawnicza. Prawie wszystkie komentarze do kodeksu cywilnego, a także System Prawa Prywatnego, wskazują na możliwość dochodzenia roszczenia o zachowek przy dziedziczeniu ustawowym (prawie, bo Komentarz do kodeksu cywilnego, autorstwa Elżbiety Skowrońskiej-Bocian (Lexis Nexis) nie podaje tego wprost, choć wyciągnięcie takiego wniosku dla uważnego czytelnika nie powinno nastręczać trudności). Także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13. lutego 2004 r., sygn. akt: II CK 444/02 (o ile wiem jest to jedyny wyrok Sądu Najwyższego dotyczący zachowku przy dziedziczeniu ustawowym) potwierdza ugruntowany pogląd doktryny:
„Jeżeli uprawniony do zachowku, dziedziczący z ustawy wespół z innymi osobami, nie otrzymał należnego mu zachowku, ma przeciwko współspadkobiercom roszczenia o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.”
Może powstać pytanie, kiedy mówimy o roszczeniu o zachowek przy dziedziczeniu ustawowym? Wtedy, gdy przed śmiercią spadkodawca dokonał darowizn zaliczanych na poczet zachowku (darowizny na rzecz spadkobierców, albo darowizny na rzecz osób niebędących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku dokonane do 10 lat przed śmiercią spadkodawcy. Przykładowo: A podarował przyjaciółce mieszkanie na dwa lata przed śmiercią. Syn A został spadkobiercą na mocy ustawy, jednak w majątku spadkowym nie ma nic. W tej sytuacji syna A ma roszczenie do przyjaciółki A o zachowek, bo chociaż przyjaciółka A nie jest spadkobiercą, to jej darowizna miała miejsce na dwa lata przed śmiercią A, a więc w okresie, w jakim dokonana darowizna doliczana jest do spadku).
Sprawy o zachowek przy dziedziczeniu ustawowym są niezwykle rzadkie, ale z własnego doświadczenia mogę powiedzieć, że szczęśliwie, sądy nie mają żadnych wątpliwości i należne zachowki (przy dziedziczeniu ustawowym) zasądzają.
Dzień dobry!
Witam,
Z uwagą przeczytałem Pani artykuł i w pełni podzielam wyrażony w nim pogląd. Jesteś „świeżo” po dyskusji z adwokatem na ten temat, który stoi na stanowisku, że zachowek przysługuje tylko i wyłącznie w dziedziczeniu testamentowym. Jak twierdzi można to min. wywnioskować z art. 1007 § 1 kodeksu cywilnego, roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Kluczowe tu jest słowo „testamentu”. Argumentacje upatruje również w krytycznej glosie Agnieszki Rzeteckiej-Gil do wymienionego przez Panią wyroku.
Nurtuje mnie tylko pytanie, a niestety, nie ma w tym jednolitego stanowiska, czy w wypadku masy spadkowej równej zeru konieczne jest przeprowadzanie działu spadku. Czy tez możemy od razu wystąpić o zachowek ? Dział spadku którego nie ma jest trochę bez sensu ale może sąd w procesie o zapłatę zachowku będzie tego wymagał.
Proszę ewentualną odpowiedź na to pytanie nie traktować jako porady prawnej 🙂
pozdrawiam, And
To niestety częsty błąd, a glosa jest poprostu nietrafna (i tyle w tym temacie). Prowadziłam tego typu sprawy (o zachowek przy dziedziczeniu ustawowym) i sady podzielały mój pogląd na tą kwestię. Proszę się nie obawiać, sąd nie będzie wymagał działu spadku (bo i tak nie da się go przeprowadzić).
Pani Agnieszko
1.Nie jestem prawnikiem .
2. Nie mam interesu osobistego w przedmiotowej sprawie – zainteresowałem się tym tematem ze względów hobbystycznych.
Sprawa dotyczy zachowku od rodziny ( żona i dzieci )- w sytuacji gdy obdarowany zmarł przed darczyńcą .
Zgodnie z Pani interpretacją – zachowek należy się od spadkobierców obdarowanego zmarłego.
Takie jest też moje odczucie – ale nie poparte odpowiednimi paragrafami.
Moje zdanie pozwoliłem sobie wyrazić na Forumprawne.org – jak niżej:
06-01-2013, 16:03 #5
ffenix
Praktyk
Zarejestrowany: May 2012
Lokalizacja: okolice Wa-wy
Posty: 5.332 RE: Zmarły obdarowany – zachówek od darowizny
________________________________________
Art. 1000. § 1. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
W mojej opinii darowizna na rzecz Twojego ojca nie może w tej chwili być zaliczana do substratu zachowka.
20-12-2013, 12:47 #11
henrykkunat
Początkujący
Zarejestrowany: Nov 2011
Lokalizacja: Łódź
Posty: 2 RE: Dziedziczenie zobowiązania do zachowku ?
________________________________________
Zaznaczam – nie jestem prawnikiem .
Ale coś mi tu się nie podoba „ ffenix” – odziedziczyć darowiznę to chętnie, ale zachowek – niechętnie.
Widzę gdzieś błąd w Twoim rozumowaniu. Sama instytucja zachowku ma na celu zabezpieczenie tych żyjących ,którzy zostali pokrzywdzeniu w jakiś sposób przez spadkodawcę i w tym kierunku proponuję prowadzić rozumowanie . Jeżeli prawo tego nie przewiduje – należy zmienić prawo. Obdarowani już swoje dostali . Zachowek i tak nie pokrywa całości tego co by dostali ustawowo.
Ci od zachowku i tak są pokrzywdzeni.
Proponuję , aby ci co zostali obdarowani postawili siebie po drugiej stronie – niezależnie od relacji rodzinnych.
„ Punkt widzenia zależy od punktu siedzenia ”.
__________________
Castro
20-12-2013, 13:13 #12
ffenix
Praktyk
Zarejestrowany: May 2012
Lokalizacja: okolice Wa-wy
Posty: 5.332 RE: Zmarły obdarowany – zachówek od darowizny
________________________________________
Cytat:
Widzę gdzieś błąd w Twoim rozumowaniu.
To nie kwestia rozumowania, to kwestia przepisów, a konkretnie tego, który przywołałam w poście #5.
Cytat:
Jeżeli prawo tego nie przewiduje – należy zmienić prawo.
Nie mam zamiaru dyskutować, czy ten przepis KC jest sprawiedliwy czy też nie, dla kogo jest sprawiedliwy, a dla kogo nie.
Tak jak sam napisałeś „Punkt widzenia zależy od punktu siedzenia”.
Jeśli masz możliwość i chęć, to „zmieniaj prawo”, a ja pozostanę przy przedstawianiu/przybliżaniu go w obowiązującej postaci.
Jak Pani widzi – nie wszyscy mają takie samo zdanie jak Pani i ja.
Pozdrawiam i życzę Wesołych Świąt i dużo pomyślności w nowy 2014 roku.
Henryk Kunat
BArdzo dziękuję za komentarz. Gdyby wszyscy mieli takie zdanie, jak ja, świat byłby nudny :-). A przy okazji, poruszył Pan temat, do którego muszę kiedyś wrócić.
Witam,
Przytoczona dyskusja przez Pana Henryka jest odrobinę „przycięta” (z całym szacunkiem).
Otóż rzecz w tym, że zmarły obdarowany otrzymał darowiznę przeszło 10 lat licząc od dnia śmierci darczyńcy.
Zatem opinia przedstawiana na forumprawne.org dotyczy bardziej zawiłej sytuacji opartej o to, że osoba obdarowana przy otwarciu spadku darczyńcy nie żyła, więc nie była w kręgu spadkobierców.
Z tej właśnie pozycji powstała opinia o braku podstaw do kierowania roszczenia o zachowek.
Pozdrawiam
Witam mam pytanie innej natury dotyczące posrednio zachowku dochodzonego od spadkobierców ustawowych.
Otóż Spadkodawca podzielił nieruchomosc pomiędzy dwoje dzieci, darując ją im po połowie. (jednoczesnie pominął wnuki po zmarłym innym synu). Po kilku latach jeden z nowych współwascicieli nieruchomosci umową darowizny przekazał ją na rzecz siostry która jest obecnie jedynym własicielem nieruchomosci. Zasadne wiec jest pytanie od kogo wnuki spadkodawcy powinny wystapić z roszczeniem o zachowek? Czy od osób którym podarowała działkę spadkodawczyni, czy tez przeciwko obecnej włascicielce nieruchomosci?
Będę wdzieczny za niezwłoczną odpowiedź.
Pozdrawiam
Marcin
Zadał mi Pan pytanie, które od dłuższego czasu „wisi nade mną”. Postaram się poświęcić odpowiedzi osobny wpis.
Witam,
z góry przepraszam za błędy w rozumowaniu, ale nie jestem prawnikiem…
Zamierzam wystąpić o zachowek wobec syna mojej siostry. Syn ten otrzymał od mojej mamy (czyli swojej babci) mieszkanie w darowiźnie. Mieszkanie to było jedynym majątkiem mamy, która zmarła w zeszłym roku.
Czy zanim założę sprawę wobec syna siostry, muszę pozwać siostrę o zachowek? Siostra też niczego nie dostała w spadku po mamie i z pewnością niczego mi nie zapłaci, gdyż nie ma żadnych pieniędzy.
Będę wdzięczna za wszelką pomoc. Anna
Osobiście nie widzę takiej konieczności.
Witam,
czytając wiele publikacji, stwierdziłam, że dla mnie laika ciężkie jest rozróżnienie prawa do zachowku od roszczenia z tytułu zachowku. Czy w kilku zdaniach mogłaby Pani wsazać tą różnicę ?
Mam przed sobą ksiązkę P. Księżaka, który również zauważa, że wielu przedstawicieli doktryny pojmuje błędnie znaczenie prawa do zachowku i roszczenia z tyt. zachowku.
Nurtuje mnie jeszcz jedna rzecz.
Czy prawo do zachowku jest dziedziczne ? W literaturze głównie spotykam odpowiedź na pytanie ” Czy roszczenie z tytułu zachowku jest dziedziczne”.
Bardzo dziękuję za pytanie. Postaram się spełnić Pani prośbę w osobnym wpisie.
Dzień dobry, bardzo mnie zaciekawił ten artykuł ponieważ jestem w sytuacji w której prawdopodobnie ojciec pozbawił się majątku za życia, darowiznami przekazując swój majątek córce. W trybie ustawowym jeżeli nie ma testamentu to praktyce jestem spadkobiercą, ale nic nie dziedziczę ponieważ nie ma już co. Pytanie moje brzmi jeżeli będę dążył do zasądzenia zachowku to czy do masy spadkowej będą doliczone darowizny, które mają klauzulę wyłączenia ze schedy spadkowej pozdrawiam
Bardzo dziękuję za pytanie. To dobry temat na nowy wpis. Będę to miała na uwadze.
Witam Panią
Mam pytanie mama po śmierci zostawiła testament notarialny i wszystko zapisała mi,mam jeszcze 3 siostry gdzie mama je wydziedziczyła i pozbawiła zachowku ponieważ się nią nie interesowały,nie odwiedzały jej i nie pomagały w opiece nad nią i w chorobie i tu moje pytanie.Wiem że będą się starać o zachówek i czy mam się martwic czy to wygrają i na jakiej podstawie?
Pozdrawiam,Halina
Niestety nie udzielam porad w indywidualnych sprawach na blogu. Powiedziałabym jednak, żeby nie martwić się na zapas. Nikt Pani nie odpowie na to pytanie. A może raczej powinnam napisać – żaden prawnik. Nie na tym etapie.
Moja mama ma dwie córki. 12 lat temu oddała mieszkanie jako darowiznę mojej siostrzenicy. Teraz się o tym dowiedziałam. Moja mama ma 92 lata i jest w szpitalu. Ma udar i lekarz powiedział mi że nie będą już mamy reanimować. Ja mieszkam 100 km od mamy i mam 70 lat. Siostra nie kontaktuje się ze mną. Czy należy mi się zachowek ? Przeczytałam mnóstwo odpowiedzi na ten temat i każdy pisze co innego. Czuję się oszukana.
Przykro mi, ale nie udzielam porad na blogu.
Prawnicy mają rację. Kłaniają się tu zasady gramatyki języka polskiego. Artykuł musiałby wymienić: „Małżonek, dzieci, lub rodzice”. „Byliby” oznacza, że osoby te zostały pominięte w testamencie, ale gdyby nie istniał testament (i tu jest to gdybanie), to dziedziczyliby z ustawy.
Tak więc jeśli ojciec pominie dziecko w testamencie, lub wypłaci mu złotówkę, a pozostałym po 100 tys zł. to pominięte dziecko może ubiegać się o zachowek. W związku z tym przy dziedziczeniu ustawowym całkowitym (bez testamentu), nie występuje instytucja zachowku. Ma to sens.
Nie jestem pewien, ale chyba również mówi o tym Art. 1039 i 1040.
Zastanawiam się jakie jest źródło Państwa interpretacji?
Nic się nie kłania :-). Zachowek się należy przy dziedziczeniu ustawowym. Nic na to nie poradzę.
Tytuł II tyczy dziedziczenia ustawowego. Tytuł III tyczy testamentu. Czym jest tytul III tlumaczy przepis Art. 941. Tak
więc przepisy są ułożone logicznie i w grupach. Wszystkie przepisy w Tytule III dotyczą testamentu. Przy dziedziczeniu ustawowym zachowek się nie należy. Jest to logiczne. Spadkobiercy ustawowi nie mogą mieć większych praw od testamentowych. Najważniejsza jest wola spadkodawcy. Ustawa dokładnie określa komu, co i ile.
Nie wiem, co jest logiczne, ale zachowek przy dziedziczeniu ustawowym się należy. Jestem tego pewna, zwłaszcza, że sprawdziłam to przed sądem.